Zakład Ubezpieczeń Społecznych od dawna przygląda się poszczególnym umowom o dzieło, zlecenie oraz o pracę. Proceder zastępowania tych ostatnich o wiele opłacalniejszym pod kątem składek stosunkiem cywilnoprawnym budzi wiele zastrzeżeń kontrolerów. Okazuje się, że wielu przedsiębiorców w przypadku wątpliwości ze strony ZUS zasłania się swobodą umów regulowaną przez przepisy Kodeksu cywilnego. 

Polski system prawny przewiduje kilka zasadniczych rodzajów umów. Rodzaj każdego ze stosunków zobowiązaniowych musi być dostosowany do konkretnych okoliczności i charakteru pracy zatrudnionego. Orzecznictwo w tym zakresie nie jest jednak jednoznaczne, co pozostawia pole do licznych nadużyć, które są przedmiotem kontroli m.in. ZUS-u. Z jednej strony podmioty wiążące się umową mogą w sposób swobodny kształtować jej treść, z drugiej jednak przepisy Kodeksu pracy zabraniają zawierania umów cywilnoprawnych wówczas, gdy w praktyce mamy do czynienia z klasycznym stosunkiem pracy. Jak należy go rozumieć? Przede wszystkim pracownik musi byc zobowiązany do wykonywania obowiązków służbowych na rzecz pracodawcy i w miejscu oraz czasie przez niego określonym. Spełnienie wszystkich określonych normami warunków determinuje konieczność podpisania z pracownikiem umowy o pracę. 

Przedsiębiorcy w większości przypadków decydują się na zawarcie z pracownikiem umowy o dzieło ze względu na jej niższe koszty. Nie są bowiem wtedy zobowiązani do uiszczania składek ubezpieczeniowych ZUS. Z tego powodu to właśnie Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz Państwowa Inspekcja Pracy kontroluje tego rodzaju umowy w celu sprawdzenia, czy ich charakter znajduje odzwierciedlenie w rzeczywistości. Przepisy prawa cywilnego dopuszczają swobodę umów, ale tylko wtedy, jeśli porozumienia takie swoją treścią lub celem nie sprzeciwiają się właściwości tego konkretnego stosunku prawnego, przepisom ustawy, a także zasadom współżycia społecznego. 

Co jeśli ZUS czy PIP wykryje nieprawidłowości i uzna, że przedsiębiorca powinien podpisać z pracownikiem nie umowę cywilnoprawną lecz umowę o pracę? Wyda decyzję, od której przedsiębiorca może się odwołać. Wówczas sprawa trafi na drogę postępowania sądowego.